Triết Lý Vô Vi

Vô Vi – theo tiếng Trung Quốc – nghĩa là “không làm gì cả”. Nghe như triết lý này khuyên ta nên thư giãn hoặc tệ hơn là trở nên lười biếng hay thờ ơ, nhưng khái niệm này là bí quyết giúp ta hành xử một cách cao quý nhất theo triết lý của đạo Giáo – và là ý nghĩa cốt lõi của đạo Lão. Theo văn tự chính của đạo Giáo, Lão Tử có nói: “Đạo Lão không bao giờ hành động. Tuy nhiên không có việc gì là đạo không làm xong”. Đây là nghịch lý của triết lý Vô Vi. Triết lý này không có nghĩa là không hành động, mà là “làm một cách dễ dàng” hoặc “làm như không làm” - nghĩa là giữ được trạng thái bình yên trong lúc làm những việc điên cuồng nhất, giúp một người có thể thực hiện những công việc này với kỹ năng và hiệu quả tối đa. Ta có thể nhận thấy phần nào ý nghĩa của triết lý Vô Vi khi xem xét trạng thái “tập trung cao độ” – đưa trạng thái này vào những việc ta đang làm ở trạng thái dòng chảy.

Vô Vi được gắn chặt với những người tôn sùng đạo Lão thông qua thế giới tự nhiên, vì triết lý này có nghĩa là ta cố gắng không bó buộc và áp đặt hành vi của mình, ta bơi theo dòng nước thay vì bơi ngược dòng. Ta cũng giống như cây tre uốn mình theo chiều gió. Vô Vi cũng bao gồm việc buông bỏ các lý tưởng mà nếu cố đeo đuổi thì ta có thể sẽ hành động theo hướng cưỡng ép mọi sự diễn ra. Thay vào đó, triết lý này khuyến khích ta đáp ứng các yêu cầu thật sự của các tình huống – những điều mà ta thường chỉ nhận ra khi ta đặt cái tôi của mình sang một bên. Diễn biến tiếp theo có thể là ta sẽ đánh mất khả năng tự ý thức, hợp nhất cái tôi của mình với môi trường xung quanh. Việc này giúp ta giải phóng nguồn năng lượng mà bình thường bị kìm hãm bởi lối tư duy quá khích và ngoan cố của mình.

Nhưng các ý tưởng này không đồng nghĩa với việc ta sẽ không thể thay đổi hay ảnh hưởng đến bất cứ điều gì nếu ta cố gắng sống theo triết lý Vô Vi. Lão Tử dạy rằng ta nên giống như dòng nước, thứ có vẻ “dễ bị khuất phục và yếu đuối” nhưng lại không hề suy suyển trước những vật cứng và mạnh. Bằng sự kiên trì nhẹ nhàng và nương theo tình huống, ta có thể luồn lách qua vấn đề và dần dần giải quyết vấn đề từ bên trong.

Quan niệm đạt được những hiệu quả tối ưu bằng sự thụ động khôn ngoan và có chiến lược chính là trọng tâm của quan điểm chính trị, ngoại giao và kinh doanh của Trung Quốc. Những cẩm nang nói về sự khôn ngoan theo triết lý của những người theo đạo Lão thường nhắc đi nhắc lại rằng thay vì áp đặt một kế hoạch hoặc một mô thức lên một tình huống, ta cứ nên để tình huống diễn ra, sau đó nhẹ nhàng điều chỉnh bản thân khi nhìn thấy chiều hướng thích hợp mà tình huống tạo ra.

Trong triều đại nhà Đường của Trung Quốc, nhiều nhà thơ so sánh triết lý Vô Vi với những khía cạnh tốt đẹp nhất của trạng thái say. Không phải họ khuyến khích việc nghiện rượu, mà là họ muốn nói đến trạng thái bớt cứng nhắc và bớt lo lắng khi ta ngà ngà say, và trạng thái này có thể giúp ta hoàn thành một số việc. Một nhà thơ đã so sánh một người được truyền cảm hứng từ triết lý Vô Vi với người đang say rượu rơi từ xe đẩy xuống mà không bị thương – nhờ động lực tinh thần tin rằng mình không bị ảnh hưởng bởi tai nạn và vận xui, ta có thể phá vỡ tư duy bị kiểm soát và nhu cầu kiểm soát của mình.  

Các lý thuyết hội họa từ thời nhà Đường trở về sau cũng lấy triết lý Vô Vi làm cốt lõi để thực hành nghệ thuật. Thay vì cặm cụi vẽ lại hình ảnh thiên nhiên một cách chính xác, người họa sĩ nên cảm thấy hình ảnh tự nhiên bên trong bản thân và đi theo tiếng gọi của thiên nhiên. Công việc của họa sĩ không phải bắt chước bề ngoài của sự vật mà là thể hiện sức sống hay “tinh thần” của sự vật, chẳng hạn như núi non, cây cối, chim chóc và sông suối, bằng cách cảm nhận tinh thần này trong chính họ –  rồi sau đó để nó tuôn chảy qua nét cọ vẽ trên lụa hoặc trên giấy. Các nhà tư tưởng đạo Giáo không chỉ đề cao tác phẩm nghệ thuật đã hoàn thành, mà họ còn đề cao chính hành động vẽ tranh – và xem phòng vẽ của họa sĩ là nơi mà triết lý này được áp dụng.

Ta không thể có được một cuộc sống tốt đẹp chỉ bằng cách áp dụng triết lý Vô Vi – nhưng tư tưởng này của đạo Lão chứa đựng sự hiểu biết sâu sắc đặc biệt mà thỉnh thoảng ta có thể rất cần đến, khi ta có nguy cơ sẽ tự làm hại mình vì tuân thủ quá nghiêm ngặt các quy tắc và có thái độ bảo thủ đối với những ý tưởng – một thái độ không phù hợp với bản chất của thế giới.

Alain de Botton